Een vrouw, werkend bij een interwinkel, stuurt anoniem vijf keer hetzelfde boek naar een man die ze niet kent. Hij had het niet besteld, begon te lezen en moest huilen. Het is een fascinerend gegeven dat het plot van een roman zou kunnen zijn. Niet bij Anna van der Kruis. Zij schreef in haar boek 821 mensen die er ook toe doen. ultrakorte portretjes, inkijkjes, van zoekende, onzekere, sombere mensen die direct je hart binnenwandelen.
De mensen die in het boek passeren doen er zeker toe, het boek zelf ook. De korte beschrijvingen komen dichtbij, meteen met de eerste beschrijvingen al. Elke zin is raak.
Dichtbij, geen afstand
En toch zijn de verhalen niet in de ik-vorm geschreven en hebben de personages zelden een naam, het gaat over Ze en het gaat over Hem. Het is knap dat die afstand tijdens het lezen helemaal geen afstand is. De mensen in het boek komen razendsnel tot leven. Je ontmoet ze, je ontmoet jezelf.
De Zij, de Hij, zijn verschillende personages, sommigen keren terug, en zijn deels ingegeven door de schrijfster zelf en haar dierbaren. Althans, dat beeld roept het boek op.
Een hoofdstuk hoeft niet lang te zijn, zo toont Anna van der Kruis. Dit is er zo een, van het eerste tot het laatste woord: 'Hun leven was tot op dat moment altijd bezigheidstherapie geweest. Het was niet voor niets dat ze altijd in zesde versnelling leefden.'
Nog een beschrijving, kort en pakkend:. 'Hij was rechercheur. Hij lustte alles, maar paling niet meer. Hij had te veel met waterlijken te maken gehad'.
Het zijn twee zinnen en al bijna het einde van dit hoofdstuk, maar het personage is na enkele woorden een mens van vlees en bloed. Hij zou je buurman kunnen zijn. Maar is die vergelijking met paling dan niet absurd? Mwah, het leven is nu eenmaal absurd.
Ademen somberheid
De personages ademen twijfel, somberheid, soms neigt het naar depressie, een enkele keer naar nog meer. Vaak gaan de portretjes over familie, over de vader van de Ze en de Hem, de moeder van de Ze. Over het leven, hoe moeilijk dat is en minstens zo vaak over de dood.
De begrafenis van de vader wordt beschreven, beter gezegd: het gevoel van de Ze wordt beschreven. Wat ze ervaart, wat ze doet. Dat is herkenbaar, invoelbaar, zonder opsmuk, zonder makkelijk sentiment, open en eerlijk.
Dansperformance
Maar er is ook de beschrijving van een dansperformance die de Zij bezoekt. Tijdens die performance praten dansers met de bezoeker en integreren de bewegingen van diezelfde bezoeker in de eigen choreografie.
Het is performance Motus Mori van de Tilburgse choreograaf Katja Heitmann. Ik ken die voorstelling en heb eenzelfde ervaring. Dat maakt voor mij dat het boek van Anna van der Kruis nog dichterbij komt. Ik kom de schrijfster weleens tegen bij dansvoorstellingen die ik bezoek, denk altijd iets te herkennen in haar blik, een gevoel dat ik teruglees in haar verhalen.
Biografie
Ooit maakte ik een biografie over de Brabantse zanger Gerard van Maasakkers, in dat boek is een plekje over Anna, ze komt ook uit Brabant. Voor hetzelfde boek interviewde ik haar vader Peer in zijn atelier. Datzelfde atelier, diezelfde creatieve vader, keren terug in 821 mensen die er ook toe doen. Ook zijn uitvaart.
Dat komt dichtbij en maakt het tegelijkertijd lastig om met enige distantie een mening over het boek te formuleren.
Al lezend is er herkenning, al hoeft dat bij proza natuurlijk niet zo te zijn. Proza kan de realiteit benaderen, maar er ook mee aan de haal gaan. Een schrijfster zet de werkelijkheid naar haar hand. En die 821 mensen? Wie dat zijn? Dat wordt tijdens het lezen duidelijk. O, ja. Jij kunt daar ook zomaar toe behoren.
Nieuwsgierig naar meer
Het boek wordt vergeleken met een diavoorstelling en dat is het. Elke dia, elk portret, vraagt erom om langer naar te kijken, om goed in je op te nemen. Het neemt niet weg: dat dit boek nieuwsgierig maakt naar meer, ook naar een roman, naar een langer verhaal van Anna van der Kruis.
Over een vrouw van een interwinkel, bij voorbeeld, die een man die ze nooit heeft ontmoet vijf maal hetzelfde boek stuurt.
Als die man dan gaat lezen, laat dat boek dan 821 mensen die er ook toe doen zijn.
En dat hij zichzelf tegenkomt.
821 mensen die er ook toe doen
Anna van der Kruis
Uitgever Orlando