Meteen bij binnenkomst bij de expositie KRAAAN in De Pont wordt de weg versperd door een kudde giraffen, althans de skeletten ervan. Ze zijn vrij groot en gemaakt van kunststof. Een eenheid is de kudde niet bepaald. De giraffen lopen uit de pas en de nekken steken alle kanten uit. Het oogt opstandig.
De tien ingespannen giraffen lijken een kar te trekken. Als je dichtbij komt, blijkt op die kar een enorme kunstpenis te staan. De anatomie is zichtbaar: prostaat, blaas, schaambeen. In Duitstalige termen staan de onderdelen beschreven.
Dominantie
Deze installatie met als titel Können und Müssen voelt ongemakkelijk en schijnt een reactie van de maker te zijn op mannelijke dominantie en de degeneratie daarvan.
De installatie is van Raphaela Vogel. Deze Duitse kunstenares heeft voor het eerst een overzichtspositie in Nederland. De tentoonstelling in De Pont toont aan dat ze dat aankan. Haar werk doet iets met je. Het lonkt, het lokt en het verwart, vooral als je dichtbij komt en de betekenis van de werken doordringt.
Zo ook de giraffen. Dat zijn dieren die tot de verbeelding spreken, maar de wijze waarop ze in De Pont zijn neergezet, de wijze waarop ze zijn gemaakt, brengt vooral wanorde en verontrusting. Wat is er met die dieren? Waarom zijn ze ingespannen? De vragen stapelen zich op.
Tower Bridge
Dat is net zo bij Rollo in de grote, open ruimte van het Tilburgs museum. Daar staan groot uitgevallen miniaturen van monumentale toeristische bezienswaardigheden: Tower Bridge, Arc de Triomphe, Statue of Liberty, een kathedraal, een zeppelin.
Bij de eerste indruk voelt het als een pretpark, een soort Madurodam en dat wekt nieuwsgierigheid op. Maar er is een grote mate van ontregeling. Deze architectonische modellen van monumenten zijn met stalen buizen met elkaar verbonden. Die komen bij elkaar in een wirwar van buizen met geluidsboxen aan de uiteinden.
Het duizelt
uit de boxen klinkt frequent een Duitstalige versie van Ain't Got No, I Got Live van Nina Simone. Het nummer correspondeert met een filmpje op een extreem breed scherm in de zaal waarop de kunstenaar zelf is te zien als ze een bouwkraan beklimt. Erg goed is ze niet te zien, want de camera cirkelt om haar heen en het beeld vervormt voortdurend. Het valt niet mee alles te onderscheiden, eerder duizelt het.
Können und Müssen
Hoogbouw en hoogmoed
De expositie heeft de titel KRAAAN met drie a's. Het is een samenvoeging van het Nederlandse kraan en het Duitse Kran. Voor de kunstenares is de kraan een symbool voor hoogbouw, stadsontwikkeling, op een dieper niveau ambitie, hoogmoed en megalomaan gedrag.
Steeds lokt de kunstenares de kijker met haar attractieve kunst en steeds laat ze een onaangenaam gevoel achter. Zo ook bij de installatie Metabolic Kilobytes. Dat is een open hut, een geraamte van zes metalen buizen waar dieren tegenop kruipen. Het lijken tijgers van kunststof. In het midden van de installatie hangt een bol waar geluid uitkomt.
Donker en dreigend
Het werk daagt uit: kom naar binnen, ga onder de bol staan. Eenmaal onder die bol klinkt een donker, dreigend geluid. Is het een rommelende maag, een grommend beest? Het is in ieder geval onbehaaglijk.
Rollo, Foto's: Joost Goutziers
Spitfire
Een imposante eyecatcher is A Woman's Sports Car in de grote videozaal van De Pont. Midden in de lege ruimte staat een gele sportwagen, een spitfire, met brandende lampen. De lichten projecteren beelden op de wand, in de vorm van kattenogen. In de pupillen van die ogen gebeurt en verandert veel. Het is niet voortdurend duidelijk, maar een hond in een ronde pijp is te ontwarren. En natuurlijk is bij Raphaela Vogel niets wat het lijkt. Het is geen ronde pijp, maar een opgerold filmbeeld. Alsof je naar een draaikolk tuurt of naar het oog van een orkaan.
Melkstellen
De wagen blijkt te draaien, langzaam gaat die rond en ook de kattenogen op de wand speuren de ruimte af. Langzaam glijden die over de vier muren om dan weer terug te komen bij het beginpunt. Lang en rustig kijken is er niet bij, de sportwagen dwingt de toeschouwer om steeds een stap opzij te zetten, want niemand wil omvergeduwd worden door een auto.
De projecties op wanden, de vervormde filmbeelden keren vaker terug, zo ook in Uterusland, een installatie met melkstellen van een melkmachine met op de wand een projectie van een waterglijbaan. Op die film is te zien dat de kunstenares zelf naar beneden glijdt, van links naar rechts schuift, zo te zien met een kind in haar arm.
Het ronde beeld, het draaien, de snelheid, de vorm van deze film doet denken aan haar andere filmpjes in de tentoonstelling.
Betaalbare woning
Een inspiratie voor Raphaela Vogel is de film Aus berichten der Wach- und Patrouillendienste uit 1985 van Heike Sander. Die intrigerende film is ook in De Pont te zien en het is niet zomaar bijvangst, het is een ontzettend sterk werk. Alleen die film al is een reden om naar KRAAAN te gaan.
Die Duitse kunstenares loopt met een kind en een baby, zo lijkt het toch, een bouwplaats in Hamburg op en klimt in een kraan omhoog. Eenmaal boven klautert ze over de horizontale arm van de kraan.
In haar hand heeft ze pamfletten die ze vanboven naar beneden laat dwarrelen. De tekst op de folders is duidelijk: ze dreigt te springen als ze geen betaalbare woning krijgt.
Het motief, het beklimmen van de kraan, komt bij Raphaela Vogel terug in de film waar ze zelf in een kraan naar de top klimt.
Wankelen
Vogel maakt bijzondere installaties, zet aan tot nadenken, brengt je aan te wankelen en is niet te beroerd om te verwijzen naar haar voorbeelden.
A Woman's Sport Car, Foto: Collectie De Pont