Ook een circusvoorstelling met slechts één artiest kan boeien, zo blijkt op Circolo

Alleen in de piste met een boeiende solo van zeker een uur? Op circusfestival Circolo blijkt dat circus meer is dan een bont gezelschap acrobaten. Circus maak je net zo gemakkelijk in je eentje of met zijn tweeën.

Fascinerend is de voorstelling ‘Ceramic Circus’ van de Zwitserse artiest Julian Vogel, opgeleid op de circusschool in Tilburg. In de piste bouwt hij een universum met tollende bordjes op flinterdunne stokjes en een door de tent draaiende keramieken bol. Op een fiets, daarna op skeelers, raast hij door de tent en weet die bol steeds te ontwijken. Op een haar na wordt hij niet geraakt. En dan blijkt dat Julian Vogel ook nog eens uitstekend kan drummen. Hij weet het publiek in zijn eentje voor zich te winnen.

Met de neus boven op de act

Op het Festival Circolo waren dit jaar meerdere kleine voorstellingen met één, twee tot maximaal een handvol artiesten. Circus Ronaldo en Compagnie L’Oublié(e) vormen daarop de uitzondering, dat zijn omvangrijke gezelschappen. Het thema van Circolo is intimiteit en de acrobaten maken meer dan eens intens contact met het publiek dat soms met de neus boven op de act zit. Een groot spektakel maakt indruk, maar het kleine en het subtiele ook, zo blijkt. Voor de volledigheid moet wel worden vermeld dat achter elke solovoorstelling vaak een team van artistieke medewerkers en meedenkers zit.

Festival was kleiner

In de wereld van het hedendaags circus worden veel kleinere voorstellingen gemaakt, dus het ligt voor de hand dat Circolo dat aan de toeschouwers wil tonen. Het festival wil een staalkaart zijn van nieuwe ontwikkelingen in het circus. Aan de andere kant had het festival in 2023 minder inkomsten door hevige regenval. De circustenten zaten dat jaar vol, maar de terrassen oogden leger, tappers hadden niet veel te doen. Uit kostenoverweging moest dit jaar extra zorgvuldig worden begroot en dat heeft invloed op het programma. Het festival was kleiner, tegelijkertijd verrassend en overwegend van een goed niveau.

Mix van acrobatiek en dans

Terug naar het solocircus. In het laatste weekend van Circolo brengt Cie 7BiS uit Frankrijk een programma met twee solo’s met het cyr-wheel. Dat zijn flinke hoepels. De solo’s zijn compleet verschillend en allebei fascinerend om te zien. Acrobate Marica Marinon gaat de strijd aan met het wild draaiende wiel. Dat leidt tot een mix van acrobatiek en dans. Zij beweegt prachtig en in een razendsnel tempo, waarbij het lijkt alsof het wiel de baas is over de artiest en zij achter de grillen van het wiel aan moet hollen. Dat is een interessante artistieke keuze.

Gaandeweg ontstaat een clash waarbij de acrobate met bokshandschoenen in gevecht gaat met het aluminium wiel. De twee groeien naar elkaar toe en er ontstaat eenheid. In deze act komen veel mogelijkheden die het cyr-wheel biedt voorbij. Zo rolt Marica Marinon met armen en benen uitgestrekt in het wiel als de Vitruviusman van Leonardo Da Vinci over de vloer. Dat doet ze als het wiel verticaal staat, ook als het horizontaal rolt. Zowel de performer als het wiel zijn steeds in beweging.

Uitputtingsslag

In de tweede solo maakt danser Juan Ignacio Tula een uitputtingsslag van zijn battle met het wiel. Bij hem draait het cyr-wheel als een enorme hoepel om het lichaam. Om de heupen, om het middel en de schouders, in een steeds sneller tempo. Vaak roept dat het beeld op van een derwisjdanser, eindeloos draaiend om zijn as, bijna in trance. Tussendoor weet de acrobaat ook nog zijn jasje uit- en aan te trekken en rolt hij een groot vel aluminiumfolie over het wiel, om zijn lijf en om zijn hoofd. De solo voelt als een enorme krachtsexplosie. Dat is al indrukwekkend om te zien, maar de invloed van lichteffecten maakt de act nog intrigerender.

Onverwacht afgebroken

Natuurlijk zijn er ook dit jaar grotere gezelschappen op Circolo, denk aan Circus Ronaldo. Het middelgrote Franse gezelschap Un loup pour L’Homme is een graag geziene gast en treedt deze keer op met ‘Dans l’Espace’ (‘in de ruimte’). Het gezelschap en het publiek hebben op zaterdagmiddag de pech dat de voorstelling tegen het eind onverwacht moet worden afgebroken. Er blijkt een technisch mankement in de nok van de tent en om geen enkel risico te nemen – er zou brand kunnen ontstaan – is het publiek verzocht om de tribune te verlaten en naar buiten te gaan. Eerder die middag zagen toeschouwers bij Un loup pour L’Homme een fijnzinnig programma met acrobatiek, mooie vormgeving en livemuziek. Bij aanvang ligt een rotsblok in de piste en nadien zijn ook zakken en balen met zand onderdeel van ‘Dans l’Espace’.

In bochten wringen

Zulke objecten, dat lijkt niet subtiel, maar wat de vier acrobaten ermee doen is dat wel. Zo cirkelt die baal met zand aan een kabel door de piste. De artiesten moeten op tijd bukken, maar het biedt meteen de kans om op die zak te springen en hoog door de tent te zwieren. Die verleiding is niet te weerstaan. Op een ander moment zet een artiest een driepoot in de het hart van de piste en plaatst er nauwkeurig een horizontale balk op die draaiend de buitenrand van de piste net niet bereikt. Het gevaarte gaat ook nog eens omhoog en omlaag. Twee acrobaten klauteren op elkaar, staan op elkaars schouder, hangen aan elkaar en moeten zich steeds in bochten wringen om niet door de draaiende paal te worden geraakt.

Ook het rotsblok in de piste heeft een groot aandeel in deze voorstelling. Het is een minipodium voor twee acrobaten. Op deze beperkte, oneven ondergrond, bewegen zij om elkaar, hellen achterover en houden elkaar in evenwicht.

Omringd met ontwerpers

Een veel grotere en indrukwekkende voorstelling is ‘La Chute des Anges’ (‘de val van de engelen’) van het Compagnie L’Oublié(e) in de grote zaal van de schouwburg. Dit Franse gezelschap is in 2012 ontstaan en wordt geleid door Raphaëlle Boitel. Deze choreograaf heeft zich omringd met ontwerpers. Het gezelschap vermengt een diversiteit aan disciplines: circus, theater, dans, muziek, film en maakt internationaal naam door slim te werken met zelfontworpen machines die over en boven het podium van het theater bewegen.

‘La Chute des Anges’ is donker en abstract en toont de onuitputtelijke mogelijkheden van het hedendaags circus. Grenzen, als die al bestaan, worden opgerekt. Het is theatraal, poëtisch en het stuk weerkaatst een kritische kijk op de samenleving. De sfeer is die van beangstigende dystopische romans als Brave New World van Aldous Huxley, maar dan hoopvol verweven met slapstick, acrobatiek, dans, een filmische, suggestieve stemming, imposant gebruik van techniek en een bijzonder spel van licht en vooral duisternis. In de onheilspellende toekomst regeren machines. Voor het individu, laat staan voor de creativiteit van een individu, is geen plaats en wie durft te spreken wordt bruut het zwijgen opgelegd.

Lange, zware jassen

Humor en tragiek gaan hand in hand. Dat blijkt meteen bij de sterke openingsscène in ‘La Chute des Anges’. Drie personages met lange zwarte jassen hangen met haken, een soort kleerhangers, aan kabels en zweven wonderlijk door de ruimte. Ze proberen op te stijgen, maar keren steeds terug naar de grond. Ze kunnen vliegen en zijn toch gevangen. Het is een mooi beeld.

Waarschuwing voor een toekomst

Als een van de personages zich probeert los te maken van de haak wordt hij vermanend toegesproken door een man die schijnbaar boven hem staat in de hiërarchie. De toon is gezet. Dit gaat over vrijheid, vooral over onvrijheid. Het lijkt een waarschuwing voor een toekomst waarin voor een individu geen ruimte meer is.

Het blijft niet bij dans en acrobatiek op de grond. Steeds meer dringen gigantische machines zich op. Het lijken enorme bureaulampen die de samenleving dirigeren met repressie, apparaten die zich letterlijk over de personages buigen en met een luide, intimiderende klap op de vloer duidelijk maken wat is toegestaan en wat niet. Dat is meesterlijk bedacht en vol betekenis. De machines zijn groot, indrukwekkend en prachtig gemaakt. De kracht van onderdrukking wordt versterkt door het licht in de voorstelling, vooral door het gebruik van duisternis. En natuurlijk hebben de personages ambitie, willen ze vrij zijn, hogerop, in ieder geval doen wat ze willen. Gaandeweg verplaatst de enscenering zich naar boven. Zo is er een sterke act met een acrobate aan een draaiende, verticale paal die aan een draad hangt.

Maakt nieuwsgierig

‘La Chute des Anges’ is een voorstelling met stof tot nadenken. Over het thema, uiteraard, maar ook over de wijze waarop het gezelschap een filmische, duistere sfeer creëert en toch de nodige lichtheid brengt. En over hoe innovatief Compagnie Loublié(e) het hedendaags circus verwerkt in een multidisciplinaire theaterproductie. Dat maakt nieuwsgierig naar wat Compagnie L’Oublié(e) zoal meer heeft gemaakt en heeft te vertellen. Het is niet verwonderlijk dat Circolo vaak met Franse gezelschappen werkt, de ontwikkelingen binnen het hedendaags circus in dat land zijn groot.