Frankrijk is de bakermat van het hedendaags circus, in ieder geval in Europa. In dat land zijn veel gezelschappen en uitstekende opleidingen. Het niveau is hoog, de variatie groot. Op festival Circolo streken in de herfstvakantie veel Franse circussen neer. De kwaliteit spatte ervan af en wat was het divers. Van hoogstaande acrobatiek tot veel gekkigheid.
Het hoogtepunt? Collectif D’equilibristes, met negen acrobaten die voortdurend op hun handen lopen. Als je die artiesten ziet optreden dan krijgt het gezegde ‘met de Franse slag’ een andere, positievere betekenis. Slordig, afraffelen? Nee hoor, dat is er bij deze artiesten niet bij. Het is virtuoos en uiterst precies wat deze acrobaten laten zien. Hun imponerende voorstelling ‘Le complexe de l’altruche’ (het struisvogelcomplex) is een meesterlijk vertoon van kracht, kunde, souplesse en samenwerking, en dat in een prachtige, uitgebalanceerde choreografie. En struisvogels, de titel voorspelt het al, ja die zijn er ook.
Staand op hun handen
In ‘Le complexe de l’altruche’ zijn veel scènes waarin de negen acrobaten samen optrekken en synchroon bewegen, staand op hun handen. Dat gebeurt al vrij vroeg in deze voorstelling. Na een komische scène waarin een acrobaat die op zijn handen gaat staan door een trainer op harde manier wordt aangemoedigd nog harder zijn best te doen, de tenen nog meer te strekken, laten de negen zien waar die intensieve training toe kan leiden. Ze lopen in formatie van links naar rechts over het podium en terug. Steeds springen ze op hun handen en lopen zo een stukje om dan weer op hun voeten te landen.
Kop van een struisvogel
Na een paar meter staan ze opnieuw op hun handen. Dat is prachtig gechoreografeerd. Het ene moment lopen de negen naast elkaar, daarna in groepjes van vier en vijf, achter elkaar en tegenover elkaar. Het beeld verandert, de acrobatiek blijft voortreffelijk.
Aan het slot van de voorstelling keren die formaties terug, negen acrobaten naast elkaar. Nu bewegen zij van voor naar achter, richting het publiek en weer terug. Het tempo wordt nog meer opgevoerd, de muziek is opzwepend. Het is ongelooflijk om te zien dat deze artiesten na een uur hard werken nog zoveel kracht bezitten.
En die struisvogels, hoe zit het daar mee? De acrobaten lopen af en toe met gebogen rug als struisvogels in het rond en maken vogelgeluiden. De ene arm en hand steken ze als een staart tussen de benen, de andere arm gaat verticaal de lucht in. De geheven hand lijkt op de kop van een struisvogel. Op enig moment worden ze door een boer gevoerd of gemaand achter de omheining te gaan. Dat is erg grappig, al wordt het idee iets te ver doorgevoerd.
De logica van de gekte
Cirque Pardi is nog zo’n Frans gezelschap op Circolo. Dit theatrale circus wordt geleid door de Nederlandse Elske van Gelder en haar levenspartner. Op Circolo in Tilburg speelde Cirque Pardi vijfmaal de voorstelling ‘Low Cost Paradise’ (letterlijk: goedkoop paradijs). De artiesten creëren een wonderlijke wereld waarin, zoals zij het zelf formuleren, ‘de logica van de gekte en de schoonheid van lelijkheid wordt gevierd’. Wat deze artiesten anderhalf uur lang in de piste laten zien, is niet te vergelijken met het secure evenwichtswerk van D’equilibristes. Waar die kunstenaars zich op één circusdiscipline concentreren, daar rijgen de acrobaten bij Cirque Pardi doldwaze acts aan elkaar. Niets is te gek en het kan altijd nog gekker.
Demonstratie voor de clown
Dat begint al voor de voorstelling een aanvang neemt en het publiek naar binnen wil. De acrobate Elske van Gelder heeft een clown met rode neus stevig vast en dirigeert hem naar buiten. Voor zo’n klassieke clown is geen plaats meer in het moderne circus, zo wordt de komiek op het lijf gedrukt. Eenmaal buiten bonkt de clown op de gele tent en roept dat alle mensen die nog staan te wachten om de tent in te gaan nu een demonstratie vormen, als steunbetuiging aan de clown.
De toon is gezet. ‘Low Cost Paradise’ is een aaneenschakeling van gekkigheid. Zo struikelt een acrobaat voortdurend over zijn voeten. Dat oogt sullig, maar toch lukt het hem om meesterlijk te jongleren met drie gitaren. Niet veel later komen twee luidruchtige dames de tent binnen. Zij nestelen zich op een stoel en geven net als Statler en Waldorf, de nukkige oude mannen van de Muppet Show, kritiek op alles wat in de piste gebeurt.
Grote spot en een windmachine
In die tent buitelen de trucs over elkaar. Er is acrobatiek, jongleren, een acrobaat die op een fiets door de piste rijdt, een dame aan de trapeze, een koorddanser en een lenige luchtacrobaat die razendsnel in de nok van de tent klimt. Maar er zijn ook poëtische scènes zoals die met een dame die door het donker paradeert. Een technicus holt achter de vrouw aan met een grote spot en een windmachine. Dat is grappig, het beeld is mooi.
Tussen de acts zijn er komische sketches in een decor dat nog het meest weg heeft van een woonkamer. Een man en een vrouw maken elkaar het leven zuur en dat loopt niet goed af voor de echtgenote. In deze prettig chaotische circusvoorstelling is veel muziek. Elke artiest speelt een instrument, gitaar, piano, toetsen, slagwerk, en de meesten zingen, al gaat dat zingen sommigen niet heel erg goed af.
Verkapte boodschap
De voorstelling heeft ook boodschappen, soms direct, soms verkapt. In de piste maken de personages er een zootje van, zijn ze niet altijd even aardig voor elkaar, terwijl ze elkaar juist erg hard nodig hebben. Die boodschap kun je vertalen naar de samenleving van vandaag en dat doen de artiesten dan ook, al is het met veel humor.. Ook thema’s als klimaat en de traditionele verhouding tussen man en vrouw worden aangestipt en op de korrel genomen.
Uitgebalanceerde choreografie
Bij Pardi gaat het niet om excellente trucs, om virtuositeit, al hebben de artiesten wel iets in hun mars. Trucs, scènes, de chaos, alles staat in dienst van een spetterende en onderhoudende avond voor het publiek. Daar slaagt dit gezelschap goed in. Ook de voorstelling ‘En Attendent le Grand Soir’ (Wachten op de Grote Nacht) van het Franse gezelschap Le Doux Supplice heeft alles wat het hedendaags circus bijzonder en vernieuwend maakt. Dit gezelschap richt zich vooral op grondacrobatiek en luchtacrobatiek en dat met een uitgebalanceerde choreografie en een sterke verbondenheid met de ander en dat zien we ook in ‘En Attendent Le Grand Soir’. Dans en acrobatiek vloeien met groot gemak in elkaar over. Niet alleen verbluffende acrobatische dans komt voorbij, ook een theatrale samensmelting van herkenbare dansstijlen.
In de voorstelling is veel muziek: Franse folkrock, volksmuziek, bigbandmuziek, Latin, funk, disco, ook techno. Dat inspireert tot uiteenlopende dansstijlen, modern en traditioneel, van uitbundig gespring tot volksdans, ballroom, jive, salsa, tango en iets wat op een polonaise lijkt. En dat steeds in combinatie met uitstekend uitgevoerde acrobatische trucs.
Engelse wals
Zo is de Engelse wals bij dit gezelschap niet gewoon op de vloer, maar staan in de piste twee dansende acrobaten op de schouders van hun collega’s. Ze houden elkaar stevig vast in een herkenbare danspose en maken hun dansbeweging hoog in de lucht. Zij bewegen, omdat de acrobaten op wiens schouder ze staan in het rond draaien. Dat doet denken aan een tafereel uit een muziekdoos.
Naarmate de avond vordert, wordt het feest uitbundiger. En op dat feest is ook het publiek meer dan welkom op de vloer. Dat begint met volksdans waarbij de acrobaten met witte doekjes door de piste dansen. Toeschouwers krijgen met een verleidelijke blik van artiesten de uitnodiging om mee te doen. Zo kan het gebeuren dat binnen enkele tellen tientallen bezoekers op de vloer staan. Zij dansen door de tunnel die andere dansers met gespreide armen maken. …Meisjes op de klompen, jongens op een houten been, rij maar door mijn poortje heen…, maar dan op zijn Frans. Aan het einde van de show staat de vloer vol dansende toeschouwers die dansen met de acrobaten en met elkaar. In duo’s, in een lint, in een kring. Het is een troostrijk feest.
Donker en theatraal
Zoveel anders is ‘C’est L’hiver, le ciel est blue’ (Het is winter, de hemel is blauw) van Diagonale du Vide. Deze voorstelling is ingetogen, donker en theatraal. De twee spelers zetten vanaf de eerste tel een vreugdeloze, uitzichtloze stemming neer die naar de strot grijpt.
Een man en een vrouw zitten in een woonkamer in de vorm van een kubus. De spanning is om te snijden, de twee praten nauwelijks met elkaar en echt contact is er niet. Langzaam ontsnapt de vrouw via een touw in het plafond en ze toont haar kwaliteiten als luchtacrobaat. Even later doet zij dat opnieuw. Nu klimt ze in een kluwen aan touwen en lussen. Ze lijkt daarin verstrikt te raken, wat een treffende afspiegeling is van de verwarring en uitzichtloosheid die zij ervaart.
Ook de man vlucht even weg. Als hij over de vloer loopt, vallen kegels van grote hoogte naar beneden. Hij jongleert daarmee, kan het ook, maar het personage lijdt aan een burn-out. Hij kan het niet aan, alles valt hem zwaar en dus laat hij de kegels vallen. De voorstelling zit vol symboliek. Het gaat hier niet om de virtuositeit van de truc, maar circusacts worden ingezet om de sfeer te onderstrepen om de gemoedstoestand van de personages te verbeelden. Circus is hier een metafoor voor wat gebeurt in de samenleving of in het leven van een mens. Dat is goed gedaan, maar het vraagt van het publiek een andere manier van kijken.
Netwerk in Frankrijk
Het programma voor Circolo 2023 is samengesteld door Wendy Moonen. Zij stopte dit jaar als artistiek directeur van het festival, maar laat een uitstekende editie na. De komende jaren zou het zomaar kunnen dat er nog veel meer Franse gezelschappen naar Tilburg komen.
De nieuwe artistiek directeur Lucho Smit beschikt over een groot netwerk in dat land. Hij studeerde hedendaags circus aan de gerenommeerde opleiding in Châlons-en-Champagne en hij speelt bij het Franse gezelschap Galapiat Cirque.
Misschien mogen we aan Smit enkele wensen voor de komende jaren meegeven. Compagnie XY uit Frankrijk brengt spectaculaire acrobatiek en luchtacrobatiek met heel veel artiesten op het podium en dat in een fraai vormgegeven choreografie. En Johann Le Guillerm/Cirque Ici, eveneens uit Frankrijk, is een pionier van het hedendaags circus. Deze circusmaker en uitvinder maakt merkwaardige objecten die hij in zijn eentje samenbrengt in een betoverende voorstelling.
Foto's Jona Harnischmacher (Diagonal du Vide), Jostijn Ligtvoet (le Doux Supplice, Cirque Pardi, Collectif D’equilibristes)
