'Gevaarlijke namen' is een indringend en intens persoonlijke theatervoorstelling over de Val van Srebrenica. Aan het slot van het stuk plaatsen de acteurs een krans van kaarsen bij een zuil, of is het een grafzerk, waarop meer dan 7000 namen voorbijrollen. Het zijn de namen van jongens en mannen die tijdens de genocide in 1995 zijn vermoord, vaak op gruwelijke wijze.
De zuil staat centraal op het podium. De hele voorstelling lang. Deze eindscène onderstreept dat 'Gevaarlijke namen' een eerbetoon is aan de vele slachtoffers, maar het is net zo goed een goudeerlijk en hartverscheurend verhaal van twee ooggetuigen annex slachtoffers. Zij vertellen hun aangrijpende verhaal op het podium, schreeuwen en smeken om begrip..
Ze spelen zichzelf, vertellen over hun eigen ervaringen (hoe kwetsbaar is dat?) en krijgen daarbij ondersteuning van drie professionele acteurs.
Vader Rizo
Alma Mustafić was tien toen de oorlog in voormalig Joegoslavië begon en veertien toen haar vader Rizo werd vermoord. Ze is met haar moeder, broer en zus gedeporteerd door de Serviërs en kwam uiteindelijk in Nederland terecht.
In het stuk verhaalt ze over haar ervaringen als kind en dat ze pas echt doorkreeg dat het oorlog ia toen de tv uitviel. Maar eerder al had een vriendinnetje afstand genomen omdat Alma tot een andere bevolkingsgroep behoort. Tot de moslims, tot de vijand, al werd dat toen nog niet met zoveel woorden gezegd.
Anders
Uit het verhaal blijkt hoe mensen die ooit vreedzaam naast elkaar leefden door ophitsing en het aanwakkeren van angst door politici langzaam in staat blijken te zijn om de ander te vermoorden. Alleen maar omdat die ander anders is, een ander geloof heeft, een andere naam heeft.
Het doden van die ander wordt ineens niet meer gezien als een gruwelijke moord, maar als een daad van vaderlandsliefde, zo houdt Alma een spiegel voor.
Alma speelt zichzelf als volwassene, haar rol als kind wordt gespeeld door spring-in-het-veld Jolien Henneman. Dat zij goed kan zingen (Jolien is opgeleid op de musicalopleiding in Tilburg) was al eerder duidelijk. Ze heeft een opvallend helder stemgeluid. Regisseur Boy Jonkergouw maakt daar dankbaar gebruik van door haar enkele nummers of fragmenten ervan te laten zingen, onder meer het verstilde 'Bloedrivier'. Dat breekt de scherpe monologen en dialogen en maakt het stuk even iets zachter. Ze wordt ondersteund door violist Wouter de Belder.
Overtuigend
Ook de moeder en de vader van Alma worden gespeeld door professionals: Karen Sibbing en Mike Weerts. Dat tilt het spel op, al is Alma als actrice en verteller zeer overtuigend.
Het lijkt een bijna onmogelijke opgave om op het podium over eigen ervaringen te vertellen, over het grote verlies, over diepe wonden, over oorlogstrauma's.. Alma doet het. Dat is onvoorstelbaar krachtig.
Haar vader heeft tot het laatst toe vertrouwen in een goede afloop van het conflict in zijn land. 'Het komt goed. De mensen zullen toch niet?'
Toch wel. De mensen zijn tot gruwelijke dingen in staat. Hij heeft het met zijn leven moeten bekopen. Net als tientallen andere familieleden van Alma. Allemaal omdat ze de naam Mustafić droegen. In die tijd een gevaarlijke naam, want je was anders.
Dutchbatter
Ook Raymond Braat heeft de Val van Srebrenica aan den lijve ervaren. Als 19-jarige werd hij als Dutchbatter uitgezonden, Tot die tijd was zijn enige reis naar het buitenland een zonvakantie in Spanje, zo vertelt hij op het podium.
Hij staat stil bij de verschrikkingen die hij als soldaat met eigen ogen heeft gezien en vooral bij de onmacht die hij heeft gevoeld en het ondraaglijke schuldgevoel dat hij aan de mensonterende oorlog heeft overgehouden. Hij kon niets doen, hij mocht van hogerhand niets doen.
Botsingen
Het leidt op het podium afwisselend tot begrip en botsingen tussen Alma Mustafić en Raymond Braat. Zo zegt ze: moet ik begrip hebben voor het feit dat jij PTSS hebt? Staat dat in verhouding tot wat de slachtoffers hebben meegemaakt? En hoe haalt Europa het in zijn hoofd om 75 jaar bevrijding te herdenken? Zijn ze dan vergeten wat in Srebrenica is gebeurd?
Het maakt deze voorstelling gelaagd. Door mensen op het podium te zetten die de verschrikkingen daadwerkelijk hebben meegemaakt komt de Val van Screbrenica dichterbij dan ooit. Dat is aangrijpend en confronterend. Wat zijn mensen rare wezens, dat ze dit elkaar aandoen. En wat is het gevaarlijk als politici en opiniemakers de bevolking aanzetten tot haat. En dat gebeurt nu elke dag weer.
Herbeleven
Maar het stuk lijkt ook een kans voor de betrokkenen om opnieuw hun verhaal te vertellen, om het te herbeleven, om het beetje bij beetje een plekje te kunnen geven. Vergeten zullen ze het nooit. En met dit stuk bereiken ze meteen dat ook wij het niet vergeten, niet mogen vergeten.
Het stuk is documentaire-achtig en het thema is belangrijk om te blijven delen. Dat het stuk soms dramaturgisch sterker had kunnen zijn is dan minder van belang om te vermelden..
Gezien: Schouwburg Tilburg
Foto: Jostijn Ligtvoet