Dansen in Iran? Het is streng verboden en dansers die optreden in het underground circuit lopen het risico op celstraf of erger. Als je dat leest in een krant of ziet in een documentaire dan voelt het absurd en gruwelijk. Maar bij de voorstelling This is not a dance van de Iraanse performer Nastaran Razawi Khorasani ervaar je het verbod en de tirannie van de Iraanse geestelijken tot op het bot. Wat is kunst een indringende manier om de realiteit, hoe verschrikkelijk ook, dichtbij te brengen.
This is not a dance was tweemaal te zien bij theater De Nieuwe Vorst in Tilburg. Enkele deuren verderop, bij bioscoop Cinecitta, was eerder deze maand tijdens het Internationale Filmfestival ook al de aangrijpende documentaire Seven Winters in Tehran van de Duitse regisseur Steffi Niederzoll te zien. Ook die film kwam keihard binnen. Ook die bracht de onvrijheid in Iran en het strafbewind van de regering daar klip-en-klaar in beeld. Kunst is een indringend medium om ellende in beeld te brengen en aan de kaak te stellen.
Noem het geen dans
De titel This is not a dance is niet voor niets gekozen. Dansen mag niet in Iran, dus noem je het geen dans, maar theater of performance en is de vertolker geen danser, maar een theatermaker. Maar natuurlijk gaat het stuk over dans en de manier waarop daar tegen wordt opgetreden door de mullahs.
De vloer bij deze voorstelling is niet egaal, maar vol oneffenheden. Dat lijkt de moeilijke situatie waarin dansers in Iran verkeren te illustreren. Het is donker in de zaal en op de vloer. Op de gordijnen op de achtergrond verschijnen citaten uit gesprekken, dialogen over dans. Vaak is het stil, soms zijn stemmen te horen, ook vervormde stemmen. Soms is alleen de tekst te lezen, want angst regeert in Iran. Ze zouden de stem kunnen herkennen.
Gevaarlijk om te dansen
De inhoud van de gesprekken zijn helder. Dansen in Iran is verboden en het is gevaarlijk om het verbod te overtreden. Toch doen dansers dat, in het geheim, in de underground, gewoon omdat ze niet anders kunnen, omdat dans een vorm van expressie is die vrijheid van het lichaam uitdrukt. Pina Bausch, de video's met haar werk, hebben invloed. Het is dansen tegen de verdrukking in.
Maar er is hoop, zo klimt de stem van een danser: als je de grond verbrandt, komt er een groener landschap voor terug, wat je onderdrukt komt tot grote bloei.
Een spot dwaalt over de vloer, door het donker. Nastaran Razawi Khorasani staat aan de zijkant van de speelvloer, ver uit beeld. Dansen doet ze niet, mag ook niet. Maar als na een tijdje in het pikdonker een felle spot snel aan- en uitgaat, is toch een dansend lichaam te zien. Het mag niet, maar het gebeurt toch, in het donker.
Silhouetten van dansers
De dialogen gaan door, er komen nieuwe teksten op de achterwand, maar langzaam groeit ook de vrijheid. Wat onderdrukt wordt zit vol met leven. Khorasani danst met haar gezicht richting de achterwand waar steeds meer silhouetten van dansers verschijnen. Die worden groter, die groeien. Het is een sterk eerbetoon aan iedereen die danst in Iran.
Wat komt dit binnen, wat indrukwekkend en wat urgent om te laten zien.
Waargebeurd verhaal
Een ander verhaal, maar net zo aangrijpend, is de documentaire Seven winters in Tehran. De film was de winnaar van CIFF, het internationale filmfestival bij Cinecitta in Tilburg. Deze docu vertelt het hartverscheurende, waargebeurde verhaal van de toen negentienjarige Iraanse vrouw Rayhaneh Jabbari die uit zelfverdediging een hooggeplaatste medewerker van de veiligheidsdienst met een mes stak toen hij haar probeerde te verkrachten. De man overleed, maar hij werd door de overheid, zijn familie en de rechtelijke macht niet als dader gezien, maar als slachtoffer. Want een man met zo'n status, die doet niets verkeerds. Het zou het regime ook slecht uitkomen als de waarheid wel aan het licht zou komen.
Familie voert straf uit
Een rechter die Rayhaneh Jabbari leek te geloven, wordt plots vervangen en uiteindelijk is de doodstraf het vonnis. De familie van de dader, de man die het leven verloor, mag de straf uitvoeren door de stoel onder het lichaam van Rayhanek Jabbari uit te trekken als ze in de strop hangt. Wat een barbaarsheid.
In het documentaire komen de moeder, vader en zuster van de jonge vrouw aan het woord en is te zien dat haar moeder alles in het werk stelt, veel mensen mobiliseert om de straf ongedaan te maken. Tevergeefs. Het regime houdt voet bij stuk, de familie van de dader ook. Het is schokkend om dat te zien.
Seven winters in Tehran schetst het beeld van een meedogenloos regime, een samenleving waarin gerechtigheid niet telt en vrouwen niets, werkelijk niets te vertellen hebben. Niets nieuws onder de zon, het is bekend, maar de documentaire laat het voelen.
Theater, dans, film, wat kan kunst snoeihard binnenkomen.
Foto's: Bas de Brouwer
